NDSM

.
.
HET STARTSCHOT IS GEVALLEN!

Pang, daar gaat ie!

“Nu de samenvoeging van de bedrijven van de N.S.M. en de N.D.M. een feit is geworden en als gevolg daarvan tevens het besluit is genomen “de Werfbode” als orgaan van de N.D.S.M. te laten verschijnen, wil ik gaarne, als één der leiders van het nieuwe geheel, een kort woord tot U richten door middel van dit blad. Jarenlange studie en voorbereiding waren noodig om het mogelijk te maken, dat op 27 Februari j.l. de nieuwe firma kon starten. De baan moest ruim gemaakt worden op technisch, financieel en organisatorisch gebied en toen dit, dank zij de medewerking van meerdere deskundige baanvegers, het geval was, is het startschot gelost, hetgeen wil zeggen dat nu het woord, of liever de daad aan U is, als even zoovele medewerkers, want vanaf heden zal het vooral ook van U afhangen of het inzicht van de Directies der beide oorspronkelijke ondernemingen juist is geweest, dat samenwerking in het belang geacht moet worden van land, haven en allen die bij de firma betrokken zijn”. Het startschot is gevallen! Pang! Daar gaat ie!

Zo begint het eerste artikel in de Werfbode nummer 1 van april 1946 geschreven door Ir. W. v.d. Laan. De tekst is nog veel langer en gaat in dezelfde trant als een ware peptalk nog een tijdje door.
.
.

Een ingekleurde situatietekening zoals die in 1946 de NDSM weergaf. Duidelijk is te zien dat het contact tussen werf West en werf Oost alleen nog via de (oude) Cornelis Douwesweg kon geschieden. De aftakking daarvan die in het midden naar boven wijst was toen de toegangsweg naar Tuindorp Oostzaan.
.
.  
Op de achterzijde van deze opname staat geschreven: “maart 1946, eerste jaardiner staf na de fusie NDM-NSM”. Op de achtergrond hangt echter de vlag van de NSM en daarnaast, dat is zeker, de seinvlag R. Rood met een geel kruis. De R staat in dit geval voor Reparatie. Het ontbreken van een eigen NDM bedrijfslogo en -vlag zal tot deze creatieve oplossing geleid hebben maar daar is later een andere oplossing voor bedacht. De foto is redelijk wazig zodat het herkennen van personen lastig is. (Foto Henk Schuitvlot)
.
. De nieuwe maatschappijvlag. Deze vlag is samengesteld uit de internationale seinvlaggen R en S. De rode vlag
met het gele kruis, R, staat voor reparatie en de witte vlag met het blauwe vlak, S, staat voor scheepsbouw.
.
. 1946. Deze foto is gemaakt vanaf de aan de afbouwpier gelegen tss Veendam van de Holland Amerika Lijn. Ze was bij de NDSM vanuit
Hamburg gearriveerd waar zij als drijvende kazerne voor de Kriegsmarine was afgemeerd en met lappen en ijzerdraad tot een blok huizen
was gecamoufleerd inclusief dak en ramen. Omdat de masten niet binnen het pofiel vielen werden die ingekort. Voor een RAF bemanning
was dit blijkbaar niet “gründlich” genoeg gedaan want zij doorzagen de list met dit drijvende huizenblok en hebben vijf bommen gedropt.
Hiervan troffen twee doel met brand en heel veel schade tot gevolg. Het schip was totaal uitgewoond, vervuild en met tal van ratten aan
boord. Om die te bestrijden werden katten aan boord gebracht. Zo kwam de Veendam in Amsterdam aan. Op 30-1-1947 is de Veendam gerepareerd en opgekalefaterd weer naar zee gegaan (samenvatting uit de Werfbode van februari 1947). Voor de boeg is helling 5 zicht-
baar waar een deel van de nieuwe kranen nog op de grond ligt. Rechts is nog een deel van het achterschip van ms Taranger te zien.
.
.
1946. Ook deze opname is vanaf de Veendam gemaakt. Op de achtergrond is de werf West te zien van de voormalige NDM. Het witte schip is ms Ophir en op de helling is de Albireo in aanbouw. Voor de Albireo ligt de Tai Yang van Wilhelm Wilhelmsen voor reparatie afgemeerd. Nu zijn daar, vanuit deze positie, de Kraanbaan (nu Kraanspoor) en achter de persoon het hoofdkantoor van de Hema te zien zijn.
.
.
Ook hier zijn we nog aan boord van de Veendam. In de davids hangen nog geen reddingsboten. Rechts ligt de Taranger (ex Stornes)
afgemeerd en, rechts daarvan, is het tegen het zonlicht wit gekalkte dak van de timmerwinkel Oost (nu MTV) te zien.
.
.
De fotograaf heeft zich 90º naar rechts gedraaid en kijkt over ms Taranger en de afbouwhaven naar een bijna onherkenbaar schip. Dit is
de Shell tanker Etrema. De Etrema is na de Duitse inval ingelijfd in de eigen vloot en heeft daar als tanker gezorgd voor olieaanvoer naar Duitsland. Ze is voorzien van Dazzle painting Duitse stijl. Door een paar voltreffers raakte ze dusdanig beschadigd dat in betere tijden een
total loss verklaring zou volgen. Volledig hersteld en zeewaardig verklaard is ook dit schip weer in de vaart gekomen.
.
.
De Tjipondok van de JCJL voor herstel aan de afbouwpier.
.
.
Deze foto geeft een bijzondere kijk op een paar schepen. Op de voorgrond de nog af te bouwen Albireo. Op de achtergrond, op de
neus gezien de Ophir van de KPM. Links daarvan, op de helling, de Waiwerang ook van de KPM. Daarvoor, maar slecht zichtbaar, ligt
de in IJmuiden geborgen romp ms van Riemsdijk eveneens van de KPM.
.
.
Op 28-9-1946 vond, op de van oorlogschade herstellende helling 5, een feestelijke gebeurtenis plaats. Niet zomaar een kielleging in bevrijd Nederland maar de symbolische kielleging van vier schepen tegelijk. De helling was nog in opbouw, kraandelen liggen nog op de grond, zodat
de schepen niet alle vier in gelijke maten gereed kwamen. Aan de stuurboordzijde van de helling lagen, vanaf het water gezien, de Karaton en de Karossa. Aan bakboordzijde de Kasimbar en Kaloekoe. Van de Karaton bestond de kielleging uit het plaatsen van het vlak met daarop de motorfundatie. Bij de andere drie ging het om een huidplaat met naambord en vlaggen. De toeschouwers kijken naar het plaatsen van de motorfundatie. De man met de hoed op is Wijnand v.d. Poel, één der tekenaars van het ontwerp. De schepen zijn in elkaars verlengde van
stapel gelopen, eerst de Karaton en Karossa en later de Kasimbar en Kaloekoe. Over deze schepen is meer te vinden bij Schepen als bouwnummers 401, 402, 403 en 404. Na het vrijkomen van de helling werd de kiel gelegd van het ms Oslofjord.
.
.
 De foto geeft een blik op de afbouwhaven. Aan de meerstoelen, toen nog vijf nu drie, ligt het ms Bloemfontein. Op de voorgrond zou
later “gebouw Kersten” verschijnen en langs het water liggen delen voor nieuwe kranen te wachten op plaatsing. De vrachtauto is
vermoedelijk een afgedankte legertruck. Deze opname is hoogstwaarschijnlijk gemaakt vanuit een kraan bij helling 5.
.
.
Even een stukje lopen rond de afbouwhaven leidt ons naar de Phoenix. Te zien is dat er een boot in de takels hangt. Of deze boot als deklading aan boord van ms Bloemfontein wordt gehezen of een andere bestemming heeft valt niet te zeggen. Opvallend zijn ook de reddingsvlotten die aan stuur- en bakboord klaarhangen. Mogelijk dat iemand kan verklaren of die vlotten nog dateren uit de oorlogstijd of dat dit omwille van het troepentransport naar voormalig Nederlandsch Indië is. Tussen het schip en de wal vinden werkzaamheden plaats  aan de inmiddels alweer gesloopte kraanbaan. Dit stukje weg is thans een deel van de ms van Riemsdijkweg. Links staat (nog steeds) het transformatorgebouw. Een stukje curiosa is het pontonnetje dat voor de Phoenix zichtbaar is en waarop een rij hokjes staat. Eenmaal drijvende fungeerde dit als toilet in het IJ. Dit was in een tijd toen het begrip milieu alleen nog maar iets zij over de sociale status van personen en niet over poepen in het IJ.
.

. Iets later op dezelfde locatie. Zichtbaar is de voorsteven van ms Bloemfontein. De heibok is opgeschoven naar rechts en ook hier ligt
inmiddels een deel voor een kraan gereed. Op de achtergrond ligt een schip van de Koninklijke Marine aan de afbouwpier. Welk schip
dit is valt niet te zeggen en dat geld ook voor het merk van de cabrio. De man met hoed is tekenaar Wijnand v.d. Poel.
.
.
1948. De NDSM in de tweede helft van dat jaar vanuit de lucht gezien. De door de KLM gemaakte foto is er een uit een serie en heeft een afmeting van 58x38cm. Door het verkleinen zijn er helaas weinig details zien. De vaste verbinding tussen de werfdelen”oost en west” was nog niet gelegd. Het volgen van de Cornelis Douwesweg, de afslag naar Tuindorp Oostzaan rechts laten liggen en het kanaal volgen leidde naar de voormalige NDM thans de werf West. De bovenste twee schepen zijn van boven naar beneden de Noorse walvisvaarder Sir James Clark Ross en daaronder de Willem Barendsz 1. Op helling 2, in de NDSM tijd tot helling 7 hernoemd, is de Waiwerang in aanbouw. Beneden ligt het ms van Riemsdijk afgemeerd tijdens het herstel en de vertraagde afbouw. Naast de twee onbekende schepen links ligt de NDSM stoombok Phoenix. In het midden het akkerland van een lokale boer waarop later de kraanbaan, koperslagerij en afbramerij zouden worden gebouwd. Beneden werf Oost. Op helling 5 is de Oslofjord in aanbouw, en de kop van de helling is hier nog getooid met het oude NSM logo. Links de afbouwpier met vooraan de Hoegh Silverstream en daarachter een onbekend schip. Rechts ligt de Kaloekoe. Aan de oostzijde van de pier ligt Hr.Ms. Tromp. Op helling 4 is net begonnen met de bouw van de Heemskerk en daaronder op helling 3 is het ms Sunnyville in aanbouw.
.
.
Op helling 3 het begin van de bouw van een nog niet geïdentificeerd schip. Helling 4 is hier blijkbaar als opslag
locatie benut. Tussen de middelste kranen door de locatie waar later de lasloods  gerealiseerd zou worden.

.
. Dezelfde locatie nu vanaf de Scheepsbouwloods gezien. De foto is samengesteld uit twee kleine fotootjes die hier over elkaar zijn gelegd.
In het midden de kop van helling 4 die toen nog de vorm had van een flessenhals. De kop is later uitgebouwd tot de huidige omvang waarin werkplaatsen en opslagruimten. Thans huizen hier kunstenaars. Links op helling 3 de Sunnyville in aanbouw. Het aantal kranen was in deze opbouwfase nog beperkt.
.
.
Bij de NSM was het een goed en oud gebruik om de namen van alle tot dan gebouwde schepen zichtbaar te houden en ook bij de
NDSM is het gebruik tot kort na de oorlog nog gehanteerd. De naamborden waren in twee frames op de beide houten schuifdeuren
van de Scheepsbouwloods bevestigd. De borden zijn nu verdwenen en de deuren inmiddels vervangen voor stalen schuifdeuren.
.
.
Deze opname dateert uit 1948 en geeft een blik op helling 1. In aanbouw is het Noorse vrachtschip Høegh Silverstream.
In het water, aan de oever, een drijvende toiletgroep. De aftekening in het water is niet afkomstig van deze “poepdoos”
maar komt door vochtinwerking op de foto.

.
. 1948. Deze opname toont een aantal werknemers op het voorschip van de op helling 5 in aanbouw zijnde Oslofjord.
(fotocollectie Martin Pruimers).
.
. 1948. Collega’s aan boord van het in aanbouw zijnde ms Oslofjord. De namen van deze mannen zijn helaas niet bekend.
.
.
Natuurlijk bestond het personeel niet alleen uit mannen met spierballen en in ketelpakken maar waren op de achtergrond ook de
beambten,  in dit geval van de loonadministratie, van groot belang. Helaas zijn van bovenstaande dames en heren, hier voor de
Naald van Goedkoop gezeten, tot op heden geen namen bekend.
.
.
Dat de NDSM in de vijftigerjaren al letterlijk op de kaart stond blijkt uit deze ansichtkaart. De kaart is er een uit een serie
kaarten met Tuindorp Oostzaan als onderwerp. De fotograaf bevond zich ongeveer op de plek van de ingang naar werf West.
Het gebouw vooraan in het midden is de timmerwinkel West. Het voorste schip is de in 1941 elders gebouwde Ranella.

.
. Hier bevond de fotograaf zich nabij de ophaalbrug die toegang gaf tot de werf Oost. Geheel rechts, buiten de foto, ligt helling 5 waarvan twee kranen zijn afgebeeld. Meer naar links zijn de kranen op de afbouwpier en de bovenbouw van de bok Phoenix te zien. Geheel links de plek waar jaren later de Lasloods zou verrijzen. De grote loods op de achtergrond is de grotendeels uit hout opgetrokken Drilhal. Dit pand heeft, voor en tijdens de tweede wereldoorlog, als militaire opleidingslocatie gediend (Drill-hall) en is via bemiddeling door Joep Goedkoop overzee naar de werf getransporteerd. Kort na ingebruikname is er nog onderdak geboden aan dagopvang voor kinderen met een verstandelijke beperking. Daarnaast en daarna werd het benut als meubelafmonteerderij, een magazijn, opslaglocatie van materiaal voor proefvaarten en inventaris voor op te leveren schepen e.d.
.
.
De NDSM en beide voorgangers hebben nooit achtergelopen bij technische ontwikkelingen. Deze foto uit de vijftiger jaren toont een deel van het interieur van de “de Hollerith”. De afdeling verwerkte ponskaarten waarop allerlei gegevens werden/waren verwerkt. De naam Hollerith werd na verloop van tijd als een zelfstandig naamwoord gebruikt ter aanduiding van de afdeling waar hoofdzakelijk vrouwen werkzaam waren, “de dames van de Hollerith”. Deze naam is de familienaam van de Amerikaanse uitvinder die in de negentiende eeuw de ponskaart en de verwerking daarvan uitvond en ontwikkelde. Het waren o.a. IBM ponskaart machines van het type 24, 26 en 56 die op deze afdeling gebruikt werden. Gezien de netjes geplaatste asbakken zou je kunnen afleiden dat er gerookt mocht worden.
.
.
Een voorbeeld van een bij de Hollerith verwerkte kaart. Waarschijnlijk is er geen van de NDSM afkomstige kaarten bewaard gebleven.
.
.
Een inkijkje van buitenaf bij de, door veel mannelijke werknemers met een schuin oog bekeken, ponskamer.
.
. Het vlak van een niet geïdentificeerd schip in aanbouw op helling 1.
.
. Een blik op de Mallenzolder bovenin de hoge hal van de Scheepsbouwloods Oost.
.
. Natuurlijk werd er niet alleen gebouwd maar ook gerepareerd. Hier verhaalt een sleper van de Reederij v/h Gebr.
Goedkoop de 
Shell tanker Macuba (in 1956 gesloopt).
.
 Een doorsnede van dok 1 waarbij de oorspronkelijke nummering nog van toepassing is.
.
.April 1954, het graven van de bouwput voor de bouw voor dok 4.
.April 1954, niet alleen bij het bouwen en repareren van schepen ging wel eens iets mis.
.De vloer van dok 4 is gestort, in beeld de stekeinden waarop het betonvlechtwerk voor de dokwanden zal worden aangebracht.
.Ondertussen is op de werf West de deur voor dok 4 vanaf een geïmproviseerde helling van stapel gelopen.
Geheel rechts is op de dokdeur de tot in 1955 gebruikte maatschappijvlag van de NDSM te zien.

.
1955, het gloednieuwe dok kort voor de ingebruikname naar het noorden gezien.
.1955, onder grote belangstelling loopt voor het eerst het water uit het IJ in het dok.
.Na de praktijktesten en goedbevinden vulde het dok zich met water en zeemeeuwen. Hierna zou de bij de NDSM
gebouwde Shell tanker Vasum als eerste schip onder koninklijke belangstelling binnenvaren (zie elders op deze pagina).
(met dank aan J. Osinga voor de bovenstaande zes opnamen)
.
. In 1953 zijn, na aanleg van het nieuwe dok, de dokken hernummerd zoals hierboven aangegeven.
.
.
Koninklijk bezoek
.Voorafgaande aan de doopplechtigheid van de Shell tanker Vasum werd de prinses Beatrix rondgeleid. Naast de prinses bedrijfsdirecteur
Piet Goedkoop die uitlegt wat
leerlingen op de bedrijfsschool zoal presteren. De leerlingen v.l.n.r. Jan Guldemond-machinebankwerker, Dirk Schuurman-draaier en, onbekend, maar vermoedelijk koperslager/plaatwerker geven hierbij, in een nieuwe overall gestoken, uitleg.
.
.Een tafel daarnaast stonden twee leerling scheepsbeschieters. Zij ontvouwden een miniatuur helling en zette met losse componenten
een mini Vasum in elkaar. Toen dit gereed was verrichtte de prinses “de stapelloop”. De Vasum gleed van de helling en belandde in
een mini bassin. De leerling rechts is Willem Krul en daarachter staat Klaas de Waard.

.

.Op 15 januari 1955 liep de voor de Shell gebouwde turbine tanker Vasum van helling 5 van stapel.
De doop van de t.t. Vasum werd verricht door, toen nog, prinses Beatrix.
.
.
Het spreekt vanzelf dat een Koninklijke Hoogheid niet in een gewoon schaftlokaal werd ontvangen en daarom is toen de eerder genoemde Drilhal dusdanig ingericht dat het een waardige ontvangstruimte werd. Zelfs sanitaire voorzieningen zijn toen niet vergeten
zodat ook, in voorkomende gevallen, achter de schermen een discrete oplossing voorhanden was. Of deze foto van voor of na het
ontvangst is is onbekend.
.
.
Hier krijgt Prinses Beatrix als doopster een boeket Lelietjes van Dalen aangeboden door de 7 jarige Lida Hartman, dochter van een werknemer. Geheel rechts directeur Piet Goedkoop. Het jongetje met wollen wanten en sjaal is een nog zeer jeugdige Peter Faber
(zoon van een NDSM’er).
.
. In de Werfbode van februari 1955 wordt melding gemaakt van de invoering van een nieuwe bedrijfsvlag. De reden was, volgens het
artikel, dat de betekenis van de oude vlag, gebaseerd op de seinvlaggen R en S, niet bij iedereen duidelijk was. Men heeft gekozen
voor een simpele vlag en inderdaad, simpeler kon het niet zijn.
.
.
Door de enorme personeelsbezetting was het uitgesloten dat iedereen “om de hoek” woonachtig was. Uiteraard woonden velen in de
stad Amsterdam maar ook in ten zuiden daarvan gelegen plaatsen zoals o.a. Diemen, Amstelveen en Weesp. Verder weg, in Haarlem
en omstreken, maar ook gemeenten ten noorden van Amsterdam zoals Volendam, Marken, Purmerend, Landsmeer, Zaandam en Oostzaan
waren vestigingsplaatsen. Uiteraard waren Amsterdam Noord en de wijk Tuindorp Oostzaan ruim voorzien van NDSM personeel.
De bovenstaande foto toont een situatie die bij veel Tuindorpers een vertrouwde route was naar het werk. De “eenzame fietser” heeft Tuindorp Oostzaan net verlaten en fietst over de Klaprozenweg (dit deel is nu Stenendokweg) naar de NDSM. Op de achtergrond zijn v.l.n.r. zichtbaar de Koperslagerij, de rijwielstalling West, de Kraanbaan en de dienstwoningen/annex ingang en verbandkamer bij werf West.
.
. De Klaprozenweg, hier een paar honderd meter verder, leidt ons naar de rijwielstalling Oost. Aan de rechterzijde het verblijf van de beheerder met de rijwielreparatiewerkplaats. De man met de witte regenjas rijdt naar de ingang van de stalling. Achter het gebouwtje zijn de daken van de deels overdekte stalling te zien. Er bovenuit pontificaal de Lasloods. Voor niet Amsterdammers: de Klaprozenweg links voert naar Amsterdam Noord.
.
. Na binnenkomst zoeken we een lege betonnen steun voor ons rijwiel. De V vormige overkapping zorgde voor een droog zadel. Dat was geen luxe omdat de meeste zadels toen nog van leer waren gemaakt. De fietsen waren allemaal min of meer van een standaard model met terugtraprem en verplichte zaken als een spatbord met wit ondereinde en werkende verlichting. Dat laatste was eveneens geen luxe omdat overijverige dienders van de voormalige gemeentepolitie niet te beroerd waren om overwerkers die in het donker huiswaarts gingen te bekeuren indien er een lampje stuk was. Voor eigenaren van motoren en bromfietsen was een aparte hoek gereserveerd. Hoewel dit op bovenstaande foto’s niet uitkomt waren de rijwielpaden in de ochtend en avondspits overvol met fietsers. Een enorme stroom aan arbeiders (m/v) begaf zich twee maal per dag naar of van het werk en niet alleen naar de NDSM. Deze en onderstaande opnamen zijn gemaakt in de periode 1954 en 1955, een tijd waarin zelf het bezit van een bromfiets al een rijk gevoel gaf. De auto was voor het “arbeidersvolk” toen nog een utopie. Een ideale tijd voor de nog niet bestaande milieubewegingen.
.
. Bij het verlaten van de rijwielstalling steken we de oude en doodlopende Cornelis Douwesweg (op de voorgrond) over naar de ingang van de
werf Oost. Via de ophaalbrug over het eveneens doodlopende dwarskanaal passeren we gelijk met de mannen in de gabardine regenjassen en met alpinopet de hier niet zichtbare portiersloge aan de rechterzijde. Op links de Lasloods. Voor de goede waarnemer: de hier in beide gevels zichtbare deuren van de Lasloods zaten toen nog op een andere locatie dan heden het geval is. 

.
. Nu we op de brug lopen zijn rechts de portiersloge en links de Lasloods zichtbaar en op de achtergrond de Drilhal met luchtbrug naar de
hier net niet zichtbare Timmerwinkel Oost. De portiers, toen nog gekleed in oude marinekleding, lange lederen jassen met schipperspet,
controleerden het in en uitgaande verkeer. Huiswaarts kerende werknemers werden steekproefsgewijs naar binnen geroepen en gecon-
troleerd op eventuele bedrijfseigendommen. Het bezit van een door een leidinggevende ondertekende passeerbon gaf aan dat de passant
toestemming had verkregen om iets mee te nemen en wat en hoeveel dat dan wel mocht zijn.
.
.  De afgebeelde passeerbon is van een latere periode maar geeft wel een idee hoe dit ging. 

.
. Nu we de brug gepasseerd zijn houden we halt en draaien een kwartslag naar rechts. Met de rug naar de Lasloods zien we rechts de
zojuist verlaten rijwielstalling en voor ons het onderkomen van de NDSM watersportvereniging WVDS. De NDSM watersportvereniging
had in het doodlopende stuk dwarskanaal een eigen jachthaven. Voor de in 1950 gebouwde Romney loods die als onderkomen diende
voor reparatie aan de motorboten e.d. staat een door André Theo Aart Volten gemaakt kunstwerk. Volten (*1925-†2005) heeft in de
vijftigerjaren bij de NDSM gewerkt om het lassen onder de knie te krijgen en is nadien een bekend metaalkunstenaar geworden.
.
. Op deze opname is het interieur te zien van het onderkomen van de WVDS. Uiteraard in eigen tijd werden met eigen materiaal
onderhoud en nieuwbouw verricht. Maar het gezegde “wie appelen vaart, wie appelen eet” was ook hier niet onbekend.
.
. Hobby en werk op één locatie en ook gingen in beide sectoren schepen te water al scheelde het wel een aantal tonnen in gewicht. Thans
is de nog steeds bestaande verenigingen te vinden aan de Sixhaven naast de aanmeerplaats van het IJ-veer naar het Centraal Station.  

.
. Het kunstwerk van een andere zijde gezien met de Lasloods op de achtergrond. Rechts de postiersloge. Alle hier afgebeelde objecten
zijn nu verdwenen. Op deze locatie is thans een autowasplaats. De vraag is nu waar het kunstwerk gebleven is. Wie heeft enig idee?

.
. Een recenter werk van Volten ,”de Knoop” uit 1996, staat aan de
noordoever van het IJ en is ook te zien vanaf de NDSM werf.
 r
.
.
De nagelnieuw Shell tanker Vasum valt de eer te beurt op 26 november 1955 het nieuwe dok 4 te
openen. Dit dok had toen de grootste deur ter wereld en trok veel publiciteit.
.
.
De kanteldeur van dok 4 van bovenaf gezien.
.
. 1956. Ook ms Oranje deed dok 4 aan. Tot aan de horizon nog polders en de dorpen Oostzaan en Landsmeer.
.
. Werkzaamheden in de Machinefabriek….
.
. ….de Ketelmakerij….
.
.
….de Smederij….
.
.
…. en de Afbramerij.
.
. Bij de NDSM waren veel magazijnen op allerlei gebied. Hier een magazijnen in de Machinefabriek.
.
. Met heel ander materiaal werd gewerkt in de Timmerwinkel Oost. De man, in het midden met de lichte overall, is baas
Henk Bos. Wie de mannen aan de van diktebank en vlakbank zijn is niet te zien. Het aanzien is thans een heel andere.
.
.
Het interieur zonder gillende machines, mannen in overalls en de geur van tropisch hout. Nu trendy jongelui, een mobiele koffiemachine en veel licht. De geklonken staalcontructies zijn, en dat maakt blij, nog in de oude verflagen te aanschouwen. Ter oriëntatie, de ramen aan de linkerzijde zouden in het verleden zicht op de niet meer bestaande Drillhall hebben gegeven en naar rechts op de Lasloods.
.
. 1960. ms Mungo, bouwnummer 502, een voor bananenvervoer ingericht schip voor een Franse opdrachtgever.
.
. Een doorkijk vanaf de afbouwpier richting helling 5.
.
.
Na einde werktijd gaat iedereen weer huiswaarts. Aan de rechterzijde de Timmerwinkel Oost en links
de Drilhal met daartussen de luchtbrug. Aan het einde is de ophaalbrug al zichtbaar.
.
. Inmiddels passeren we de Lasloods op weg naar de rijwielstalling of de bushalte van lijn B.
Wie zou de portier er nu uitpikken voor controle op eventuele contrabanden?

.
. Verdorie, gaat net de brug omhoog om andere collega’s te zien vertrekken die niet naar de al zichtbare rijwielstalling gaan.
.
. We kijken nog even achterom naar de ingang van de werf Oost. Thuis wacht moeder en staan de piepers op tafel. In de
tijd dat deze foto gemaakt is, in 1954, werd er na het eten naar de radio geluisterd. Hilversum 1 of 2. De kinderen voor het
slapen gaan luisterden naar Paulus de Boskabouter en de ouders naar de Bonte Dinsdagavond trein of de familie Doorsnee.

.
.Deze opnamen is zo goed als zeker gemaakt vanaf de brandtrap aan de buitenzijde van de aanbouw aan de lasloods.
Geheel links het dak van de smederij en daarachter, net nog zichtbaar, de puntdaken en uitbouw van het centraal magazijn.
Daar weer achter het niet meer bestaande hoofdkantoor. In het midden de daken van de houtloods als opslag voor de
timmerwinkel geheel rechts maar net niet zichtbaar. Rechtsachter de stalen hoogbaan met kraantje aan de afbouwhaven.
Voor de hoogbaan is nog net de machinekamer zichtbaar. Op de smederij, machinekamer en het herbouwde magazijn na,
is er niet veel meer aanwezig van wat hier nog zichtbaar is. 

.
.
Er zijn over alle beroepen uitgebreide verhalen te vertellen. Maar zonder de koffiedames zou het leven er voor veel werknemers heel anders hebben uitgezien. Bij jubilea, feesten van gepensioneerden, recepties en tal van andere gelegenheden waren de dames zichtbaar aanwezig. Hier poseert een aantal van hen rond de kassier W.J. Govers bij diens 50 jarig bedrijfsjubileum op 16 oktober 1962. Bij de pagina Personeel zal later uitgebreider worden ingaan op het personeel. Dient te worden opgemerkt dat mannen van de werkvloer zelf drinken moesten meenemen of in de kantine thee of koffie konden halen, daar waren geen koffiedames met wit schortje maar kantinemedewerkers in stofjas.
.
. Over kantines gesproken, dit is niet los te zien van het schaftsignaal. Vanaf de tweede wereldoorlog werden
de achtergebleven sirenes gebruik voor het aangeven van aanvang en einde werk- en schafttijd. Deze signalen
bepaalde ook voor een deel het ritme in de omgeving zoals in Tuindorp Oostzaan.
Klik hier: ndsm sirene
.
.Er zijn, door de tijd heen, vele nationaliteiten bij de NSM, NDM en NDSM gepasseerd waaronder Duitsers, Belgen, Nederlandsch Indiërs,
Polen, Russen, Ieren, Engelsen, Grieken, Joegoslaven, Italianen, Antillianen, Marokkanen en Turken. Op deze foto de zogenaamde Griekenbarak waar eerst de Grieken en later de Joegoslaven waren gehuisvest. De barak was te vinden aan de oude Cornelis Douwesweg.
Op de achtergrond is eind zestiger jaren het nieuwe hoofdkantoor in aanbouw.
 

.

Moesten de eerste nationaliteiten het nog doen met kosthuizen, hospita’s, familie of barakken e.d. de Turken hadden een beter onderkomen. Een eigen logement, Atatürk Yurdu, op loopafstand gelegen van de werf waarvan, links op de foto, nog een deel te zien is. In Amsterdam Noord werd het geheel al snel het “Turkendorp” genoemd. Het is als woonoord van 1965 tot 1978 als zodanig in gebruik geweest en reeds lang gesloopt.
 . Thans is, aan de naar het woonoord vernoemde en haaks op de Klaprozenweg gelegen straat Atatürk, een gedenksteen te vinden.
Op de stenen zuil bevinden zich twee opschriften die zowel in het Turks als in het Nederlands zijn vermeld. De teksten luiden:

YURTTA SULH, CIHANDA SULH (K. Atatürk)

VREDE IN HUIS, VREDE IN DE WERELD (K. Atatürk)
.
burada Atatürk yurdu vardi
bu yurtta türkler yasardi
birlik ve beraberlik mutlukuk verdi
hatirlanmalari için bu anit dikildi

hier stond het woonoord Atatürk
er woonden Turken
eenheid en samenzijn heeft geluk gebracht
ter herinnering aan hen dit gedenksteen
1965-1978
(foto Tom Twint, 2011)
.
. Een overzicht uit een engelstalig promotiebrochure die de situatie uit 1965 aangeeft.
.
.
1971, een kranenwoud op werf West, een deel uit de ruim 300 binnen- en buitenkranen.
.

.Op de werf Oost werd het aantal buitenkranen gestaag minder maar dat werd ruimschoots gecompenseerd door de
ongeveer 70 meter hoge Hensen portaalkraan boven de helling 2-3. Deze kraan ging over de ander kranen aan deze
helling heen. De foto is gemaakt vanaf de “lange brug” over het zijkanaal. Op de voorgrond is het sorteerterrein
en rechts de scheepsbouwloods.

.
.
Op 9-7-1968 vonden gesprekken plaats tussen o.a. (vlnr) Cornelis Verolme namens Verolme Shipyards en Piet Goedkoop
en mr. Oldewelt beiden namens de NDSM. Het onderwerp was de eventuele toetreding tot het RSV concern.
.
.1970. Het achterschip van de turbinetanker Marticia op helling 2/3 in aanbouw. Let op de hellingkranen die precies onder de
portaalkraan doorgingen. Dit deed wel een beroep op het samenspel tussen alle kraandrijvers m.a.w. een goede communicatie.
.
.
.
De Shipdock vaartuigen in dienst bij de NSM en NDSM
.
Shipdock I

In de tijd dat de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij nog aan de Conradstraat in het oostelijke deel van Amsterdam gevestigd was, beschikte het bedrijf over een eigen vaartuig. Dit was de in 1910 bij werf ’t Kromhout, eveneens in Amsterdam Oost,  gebouwde Scheepsbouw 1. Ze is mee verhuisd naar de nieuwe werflocatie en kreeg in 1951, nu  varende onder NDSM vlag, de naam  Schipdock I. Inmiddels een eeuw oud is ze nog steeds in de vaart en nog steeds onder de naam Shipdock I. De vaartuigen hebben verschillende bestemmingen zoals sleepboot, personenvervoer, werkvaartuigen en wat verder aan bod kwam. Dank zij de gemotiveerde bemanning werd er creatief en inventief op alle situaties ingespeeld.
. Op deze foto vaart de Shipdock 1 op het IJ. Op de achtergrond de locatie van de Hollandsche Draad- en
Kabelfabriek later bekender als Draka.

. Shipdock 1
.

De Shipdock I inmiddels in dienst bij de NDSM. Het Arabische cijfer heeft plaatsgemaakt voor een Romijns cijfer.
.
Varen is fijner en ook leuker dan je denkt.
. Hier in een latere fase met een paar uiterlijke aanpassingen.
. Tijdens Sail 2010 weer voor de werf met aan het stuurwiel de huidige eigenaar Ab Stokvis.
.
.
Shipdock II
. .
.
Shipdock III
. Een artikel uit de Werfbode van mei 1959.
. De in 1926 bij de Haarlemse Scheepswerven gebouwde Shipdock III fungeert hier als sleepboot.
. . De Shipdock III in 2009 wacht in het Noordhollandskanaal in Alkmaar op het openen van de spoorbrug. Ook dit
vaartuig heeft tijdens Sail 2010 de werf aangedaan. Remco Vromans is thans de huidige eigenaar.
,
.
Shipdock IV

. De Shipdock IV
. De Shipdock IV heeft na decennia een uiterlijke verandering ondergaan.
. De thuishaven van de Shipdockvloot in 1965. Op de foto zijn rechts de kraanbaan met kraan 59 en links de bedrijfswoningen
bij ingang West te zien. Op de achtergrond het “Tutti Fruttidorp” bij Tuindorp Oostzaan.

.
.
Shipdock V
. De bij Scheepswerf Zaandam van J. v.d. Molen te Zaandam gebouwde Shipdock V bij de NDSM
werf op de wal gezet voor onderhoud.

. Onder winterse omstandigheden.
.
.
Shipdock VI
Shipdock VI met een sleep op het IJ. Deze Shipdock is begin 1945 gebouwd bij werf “De Overtoom” van Bernhard te Oostzaan en was als de SR 12 bestemd voor de stadsreiniging. Nog in datzelfde jaar hernoemd als Narrow Escape vanwege het ontsnappen aan de Duitse confiscatie. In 1952 is ze als Shipdock VI bij de NDSM in dienst gekomen.
.
Schipper Klaas Fokkens (1902-1999)
. . Het vervoersbewijs van Jan Gundelach sr.
. Als personeelsvaartuig van het Barentszplein en Centraalstation naar de werf v.v.
. . Een recentere versie van de kaart verstrekt aan Piet Kint.
. Het vaarschema.
. De Shipdocksteiger met op de achtergrond de (ook) niet meer bestaande ketelmakerij.
.
.

Shipdock VIII
Er zijn twee schepen met dit nummer in de vaart geweest maar van beide ontbreken duidelijke afbeeldingen.
.
.
Shipdock IX
. De Shipdock IX nog op stapel bij Scheepswerf Zaandam van J. v.d. Molen te Zaandam.
. Inmiddels in de afbouwfase.
. Met passagiers opweg naar? Op het voorschip de oude NDSM vlag (1946-1955).
. Als Neros varende onder Friese vlag en met een aangepaste opbouw en andere aanpassingen.
.
.
Shipdock X
. Voorblad van de Werfbode uit maart 1949. De Shipdock X in aanbouw in de Scheepbouwloods West.
.
De in eigen beheer gebouwde Shipdock X verlaat hier met intern vervoer de Scheepsbouwloods voor de afbouw.
. . De X in een latere periode bij ingang West. Op de achtergrond portiersloge en de woningen van de families Kemperman en Dumont.
.

.

Indien u zich afvraagt of een Shipdock een schip of een boot is dan geeft onderstaande anekdote daar mogelijk een antwoord op.

Wat is het verschik tussen een schip en een boot?

Tussen 1953 en 1967 woonde ik op de grootste scheepswerf, de NDSM, in Amsterdam. Mijn vader was daar de bedrijfsverpleger. Tussen 1960 en 1966 werkte ik als vakantiewerker op diverse sleepboten van dit bedrijf, genaamd Shipdock 1 t/m 10. De andere twee grote Shipdocks, ik geloof vanaf 20 kwamen later. Schipper Krijnen, als je hem voor het eerst ontmoette, was aanvankelijk een stugge man die pas los kwam wanneer hij inzag dat iemand zich echt voor zijn werk interesseerde en dan was hij niet meer te houden. Hij leerde mij, met veel geduld, veel over het leven en werk aan boord van een sleepboot en vooral over het voorzien van de gevaren op het water. Duidelijk varen, zodat anderen jouw bedoelingen op tijd weet, was wet nummer één! Verder leerde hij mij bijna alles op het gebied van varen, de veiligheid en regels, touwsplitsen, onderhoud en vele andere belangrijke zaken. Als vervend watersport liefhebber heb ik aan die ervaringen veel over gehouden en deze zelf aan anderen doorgegeven. Tijdens een werkvakantie stelde ik de titelvraag, “Wat is het verschil tussen een schip en een boot?” aan de toen bijna gepensioneerde Shipdock schipper, Jan Krijnen. Zijn antwoord was simpel: “Het verschil is dat de grootste boot nog altijd op het kleinste schip past”. Tevens zei hij dat er voor een echte zeeman alleen maar zeilboten, sleepboten en vrachtboten bestaan en sprak hij minachtend over rondvaartboten en passagiersschepen. Die behoorde tot het type vleesboten. Tot de uitzonderingen behoorde de ponten. Een schip was voor hem pas een supertanker, 1 voetbalveld breed en minimaal twee voetbalvelden lang. Overigens heeft Schipper Jan een prachtig cadeau voor het toen nieuwe privé jacht, de Groene Draeck, van onze Koningin gemaakt, namelijk een touw geknoopte mat voor op de vloer in haar kajuit. Daar moest ik het dan mee doen.

Met vriendelijke groet, Rob Kemperman.
.


.
Schipdock XI
. Van de Shipdock XI resten alleen nog wat aandenken zoals het registratieplaatje, stuurwiel en kompas.
.
.
.
Deze memorabilia worden gekoesterd door de weduwe van schipper Nedermeijer.
.
.
Shipdock XII
Van dit schip ontbreken thans nog duidelijke afbeeldingen.
.
.

Shipdock XVI

.. De Shipdock XVI aangepast voor een comfortabel vervoer.
.
.
Shipdock XVII
.
Shipdock XVII
De Shipdock XVII op het IJ met op de achtergrond het Havengebouw.
.
De Shipdock XVII afgemeerd aan de Bierkade te Alkmaar met het doel jongens (geen meisjes) te werven voor
het opleidingsinstituut “de Eenheid” bij NDSM’ers beter bekend als de Bedrijfsschool.
.
schipper Marten Odinga 
. Met een aantal aanpassingen aan de opbouw en varende als Koningin Juliana.
.
.
Shipdock XIX
. De Shipdock XIX met een schipper op de brug. Wie is deze schipper?
.XIX Miyuki MaruDe Shipdock XIX is verkocht aan een Engelse ondernemer en na een aantal aanpassingen op de
Thames als partyschip Miyuki Maru aan een nieuw leven begonnen.

,XIX Golden SunriseLater naar een andere eigenaar overgegaan en nog steeds op de Londense Thames als partyschip in gebruik.
Het schip is inmiddels hernoemd tot Golden Sunrise.

.
.

Shipdock XX
. Hier vaart de XX voor het half afgezonken dok van de Amsterdamsche Droogdok Maatschappij op het IJ.
. In1968 voor de werf West met in het dok de Forth Bridge.
. In recentere tijden.
. .
Schipper K. Fokkens was één der Shipdock veteranen. Andere schippers waren o.a. J. de Boer, J.Pol, J. Krijnen, J. Bootsma,
P. Dijkstra, K. Noorda, M. Odinga, W. Soederhuijsen, S. de Vries, en R. Zetsema. Als walbaas stond W. Brandt op de loonlijst.
Voor meer Shipdock informatie vindt u bij Links een verwijzing naar de Shipdockwebsite.

.


.

De website heeft inmiddels al grote sprongen door de tijd gemaakt en wellicht is bij u de vraag gerezen hoe het beeldmerk van de NDSM is ontstaan. Dit is een niet eenvoudig te beantwoorden vraag en dat komt hoofdzakelijk door het ontbreken van duidelijke aanwijzingen en bronnen. Niet zelden gaat een verkondigde veronderstelling een eigen leven leiden waarna het na verloop van tijd als vaststaand feit wordt aangenomen. Ook met dit logo is dit gaande. Eerst terug naar het logo van de NSM. Dit logo (links) is reeds te zien op de eerste Werfbode van mei 1945. Daarnaast is het in 1942 als bedrijfsadvertentie in het maandblad Schip en Werf afgebeeld. Wat zien we? Een afgebeelde helling met een torenkraan. De enige helling die dan in aanmerking komt is helling 4 in de oorspronkelijke vorm (na de oorlog zou de helling worden verbreed). Aan de bakboordzijde bevonden zich hier twee torenkranen. Gebleken is dat het afgebeelde schip het ms Altair is. Net als het ms Algol, rond 1940 voor rekening van NV van Nievelt Goudriaan & Co. aansluitend op helling 4 op stapel gezet. Het logo is niet zomaar uit de lucht komen vallen, er zullen ontwerptekeningen gemaakt zijn, de directie moet haar goedkeuring hebben gegeven en het definitieve ontwerp moet zijn uitgewerkt. Dan blijkt dat het NSM logo in ieder geval al tijdens de tweede wereldoorlog moet hebben bestaan. De eerste aanwijzing dateert van 4 januari 1942 als briefhoofd op een schrijven aan de Nederlandsche Dok Maatschappij. Hoewel de Altair bij de NSM is gebouwd vond de afbouw plaats bij de NDM. Dit beeldmerk is voorzien van de ondertekst Scheepsbouw en symboliseert de scheepsnieuwbouw. In 1946, toen na een fusie tussen de NDM en NSM, de NDSM ontstond, bleek er behoefte aan een nieuw logo dat zowel de scheepsreparatie als scheepsnieuwbouw recht deed. Het nieuwe ontwerp bleek in februari 1946 bij de fusie al gereed te zijn. Dit houdt dus in dat ook dit ontwerp al voor die datum was aangenomen als nieuw bedrijfslogo. Het NDSM logo toont twee schepen beide van voren en aan stuurboordzijde gezien met de ondertekst NDSM. Het linker schip ligt in een droogdok en het rechter staat op stapel. Tot zover is alles helder maar de verkondigde stelling dat de twee schepen in het NDSM logo de bij de NSM gebouwde zusterschepen Iosif Stalin en Viacheslav Molotov zijn gaat dus niet op voor het schip op de helling omdat dit een gespiegelde weergave is van het NSM beeldmerk. Het schip in het dok is met geen mogelijkheid te relateren aan een aldaar en in die tijd gedokt schip. Het afgebeelde schip toont wel allerlei details zoals die op elke schip uit de periode voorkomen. De ontwerper, de NDSM’er Frank Boudewijns, medewerker acquisitie ontwerpbureau, zal mogelijk ook zijn eigen fantasie gebruikt hebben. Het Russische schepen verhaal is om meer redenen niet aanneembaar. Na het gereedkomen van deze beide schepen aan de vooravond van de tweede wereldoorlog wilden de Russische opdrachtgevers de proefvaarten op de Noordzee laten plaatsvinden. De NSM directie weigerde dit vanwege de aanwezigheid van eventuele zeemijnen. Dit heeft tot grote spanningen tussen beide partijen geleid en de Russen hebben de proefvaarten die beperkt bleven tot het Noordzeekanaal geboycot. Opdrachtgever en bouwer gingen zeker niet als goede vrienden uitelkaar. Het is om die reden dan ook zeer onwaarschijnlijk dat juist deze schepen zijn afgebeeld. Hoewel het arbeidspotentieel in politiek opzicht redelijk rood van kleur was en warme sympathieën voor de Sowjet opdrachtgever voelde zal de directie zeker een ander kleuren voorkeur hebben gehad. Al zou het alleen al zijn geweest omdat de Nederlandse overheid een goede klant was. Het oorspronkelijk NDSM logo is tot aan 1980 in gebruik gebleven.
.
Op het bovenstaande overzicht staat linksboven het NDSM logo zoals ontworpen en aangenomen. De kleuren kunnen verschillen. In de kraan hangt het takelwerk boven het rechterschip. In de afbeelding rechtsboven zijn detailverschillen te zien aan het contragewicht van de kraan, het takelwerk ontbreekt en is vervangen door een mast met wimpel op het schip. Linksonder is het logo te zien op een kunstwerk geplaatst op de rotonde aan de Cornelis Douwesweg. Hier is de mast met wimpel gehandhaafd en in de kraan hangt iets dat op een kist lijkt. Rechtsonder het originele ontwerp maar zonder takelwerk. Dit logo is in gebruik bij het NDSM-Werfmuseum. Het ontbreken van het takelwerk symboliseert hier de onttakeling van de NDSM. Dat het ijzersterke ontwerp anderen heeft geïnspireerd tot gebruik is meer dan een compliment aan de ontwerper. Scheepswerf Peters uit Kampen heeft het schip in het dok vervangen door een zeiljacht. De werf van Shipdock, dat gehuisvest was op de voormalige locaties van de NDM-NDSM-ADM en nu DSA, had het logo zoals op de rotonde te zien is in eigen huisstijl weergegeven.  

.
.
Dit deel van de website zal de meeste ruimte gaan vullen en de voorbereidingen vergen daardoor heel veel tijd en zoekwerk. Er is geen tekort aan materiaal om te tonen, integendeel, het maken van keuzes is veel lastiger en thans is nog maar een fractie te zien van wat nog komen gaat. Hoe deze NDSM pagina zich dan ook gaat ontwikkelen, het blijft een hink-stap-sprong door de tijd. Ik vraag bezoekers om begrip indien nog niet gevonden kan worden waar u naar zoekt. Om in de sfeer te blijven: deze pagina staat nu nog op stapel. Bent u op zoek naar bepaalde informatie schroom dan niet om contact op te nemen.