Home

“Ik doop U…………NDSM-werfmuseum.nl”

Zo klonken, op de werven van de NSM, NDM en NDSM tezamen, ± 415 maal de eerste drie woorden uit deze aanhef, gevolgd door de naam van het schip dat vervolgens een behouden vaart werd gewenst. In het Nederlands en ook in andere talen, uitgesproken door prinsessen en andere dames maar, op ms Bloemfontein na, altijd door vrouwen die de eer hadden het schip te mogen dopen bij een tewaterlating en, in latere tijden, na de koppeling van het voor- en achterschip. Niet meegeteld zijn hierbij de ruim 150 orders voor de Duitse bezetter, brugdelen, staalconstructies, waterwerken en andere opdrachten met een niet nautische bestemming zoals voor de (petro)chemische-industrie, kerncentrales  en andere industrieën.
.

.
De inhoud van deze website gaat u een beeld tonen van de uitgebreide en vaak complexe historie van de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij v.o.f. gevestigd aan de noordoever van het IJ te Amsterdam. De rondreis neemt een aanvang op 25 augustus 1894 bij de oprichting van de N.V. Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij, gevestigd in het centrum op Oostenburg  aan de Conradstraat en op dezelfde locatie waar een paar eeuwen eerder een groot deel  van de VOC vloot van stapel liep. De motivatie voor de oprichting van de NSM kwam voort uit de behoefte om de teloorgegane scheepsbouwindustrie een doorstart te laten maken. Het bouwen van moderne ijzeren schepen met mechanische voortstuwing was een andere drijfveer voor oprichting van de NSM werf, bij de werknemers en omwonenden van toen ook aangeduid als “de Conrad”. De bouwactiviteiten op en rond de werf vonden met veel succes en groei plaats onder de bezielende, hiërarchische maar tevens ook strakke leiding van Daniel Goedkoop en nazaten. Daniël Goedkoop was geen bureaustrateeg maar een man van de praktijk, een zeer inventief en innovatief persoon die zich geen flauwekul liet aanpraten.
.

De NSM anno 1899 op Oostenburg met op de achtergrond de bebouwing aan de Conradstraat.

 

De NSM werd na verloop van tijd, door de steeds groter wordende omvang en diepgang van de nog te bouwen schepen, geconfronteerd met het gebrek aan expansiemogelijkheden en gedwongen uit te zien naar een ruimer bemeten locatie. Het passeren van bruggen en andere kunstwerken was een beperkende factor van betekenis wat verdere groei in de weg stond. Het uitzien naar een andere locatie had echter nogal wat voet in aarde en uiteindelijk werd deze locatie in 1915 aan “de overkant” (van het IJ) gevonden. Het passeren van bruggen e.d. zou een aantal decennia later overigens opnieuw een rol gaan spelen in de groeimogelijkheden.
.

Anno 1919. Aanleg van v.l.n.r. hellingen 3/2 en 1. Op de achtergrond de scheepsbouwloods in aanbouw en, geheel rechts over Zijkanaal I,
de “lange brug” naar Amsterdam Noord. Onder het contragewicht van de linker kraan is de ophaalbrug zichtbaar die decennia lang toegang
tot de “nieuwe werf” gaf. De kraanbanen zijn later door de Duitse bezetter opgeblazen en de nog bruikbare delen zijn nadien in het kader
van hergebruik beschikbaar materiaal te Roermond in een brug over de Maas verwerkt.

 

“Den grooten oorlog”, later hernoemd tot de eerste wereldoorlog, stond een snelle verhuizing en nieuwe start toen aanvankelijk nog in de weg door gebrek aan personeel, dat voor een groot deel gemobiliseerd was, alsmede de rantsoenering en het transport van benodigde bouwmaterialen voor de schepen en werkplaatsen.  Ondanks deze situatie zijn er op de oude werf toch nog acht nieuwbouwopdrachten gerealiseerd. Vanwege de neutraliteitspolitiek waren dit binnenlandse opdrachtgevers waaronder de Koninklijke marine. In 1919 namen de vertraagde bouwactiviteiten op de nieuwe werf alsnog een aanvang en in 1920 vond ook de toen inmiddels opgerichte N.V. Nederlandsche Dok Maatschappij een vestigingsplaats op een naastgelegen terrein. De NSM en NDM waren als buren nog slechts gescheiden door een stuk grond dat voor akkerbouw gebruikt werd (later bekend als het middenterrein). Er kwam door de tijd steeds meer vraag naar scheepsruimte voor de groeiende en wereldwijde handelsvaart, met de aan- en afvoer naar de Oost in het bijzonder, want daar bevonden zich immers “onze” geclaimde rijkdommen.
.
.

.
Na de tweede wereldoorlog besloten de beide directies van de NSM en NDM tot een samenwerking (geen fusie) van de twee bedrijven en aldus ontstond in februari 1946 de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij v.o.f. (nog steeds met sch geschreven). In die tijd ontstond een grote behoefte aan vervanging van door de oorlog verloren gegane en verouderde schepen en was er veel transportbehoefte naar het voormalige Nederlands Indië vanwege politionele acties en repatriëring. Daarnaast groeide ook de toenemende vaart, van zowel passagiers als goederen en olie van en naar de andere werelddelen. Het vliegtuig was toen nog geen concurrent van de zeevaart, toen nog niet.
.

De NDSM in 1959 van het IJ af gezien. Links enkelschroef-turbinetanker Atys en rechts de Mungo, een Franse bananenboot, in aanbouw.
.
.

 

De NDSM werd wereldwijd gezien als een gigant in de wereld van de nautische-industrie, een innovatief bedrijf ook, waar veel ontwikkelingen zijn bedacht die nu nog steeds worden toegepast in de scheepsbouw en scheepsreparatie. De drie bedrijven hebben, ieder voor zich, in  hun tijd veel ups en downs gekend door recessies, tal van stakingen, wereldoorlogen en destructie maar steeds weer werd dit overleeft. Iedereen wilde verder. Uiteindelijk viel rond 1984, na 90 jaar, door politiek ge-handjeklap, niet nagekomen afspraken en toezeggingen, Aziatische concurrentie  en het “schuiven” met subsidies, definitief het doek. En zo eindigde een tijdperk en niet zelden met veel persoonlijk leed en frustraties als gevolg.

De NDSM, eens de grootste scheepswerf in Nederland en een der grootste op het Nautisch-Industriële wereldtoneel, was te vergelijken met een grote stad als Amsterdam. Het vergelijk met deze stad is niet toevallig, de NDSM was, mede vanuit de oorsprong, een door en door Amsterdams bedrijf. In de hoogtijdagen van de werf, gelegen in de vijftiger- en begin zestigerjaren, bedroeg de personeelssterkte ongeveer 6000 m/v. Hierbij kon nog een variërend personeelsbestand worden opgeteld afkomstig van onderaannemers en koppelbazen dat ergens tussen de 1000 en 2000 personen lag. Dat de NDSM een rol van betekenis speelde in Amsterdam Noord en randgemeenten mag duidelijk zijn. Ook het woud aan kranen en aanwezig schepen, op de hellingen en in de dokken, kon niet over het hoofd worden gezien. Het is niet alleen de oppervlakte van de werf die een vergelijk met een stad recht doet. Kent een stad een burgemeester, wethouders en een gemeenteraad, hulpdiensten, toezicht, kunst, cultuur, onderwijs en sport, infra beheer, medische faciliteiten, maatschappelijke en sociale instellingen óók de NDSM had deze structuur. Een directie, staf, ondernemingsraad, medische dienst met tandarts, arts en verpleegkundigen, 17 personeelsverenigingen, beveiliging, maatschappelijk werk, huisvestingsbureau, kinderopvang (op Texel), infra beheer én onderwijs. En óók bij de NDSM waren personen werkzaam van diverse nationaliteiten. Kortom, de NDSM was een stad bewoond met scheepsbouwers, vaklieden.
.
Ook qua culturele overeenkomsten is de NDSM met Amsterdam te vergelijken. Het stadse Amsterdam en het ten noorden van het IJ gelegen en lang miskende stadsdeel Noord kennen op veel punten nog steeds een eigen identiteit. Een soortgelijke situatie deed zich ook bij de NDSM voor. Na de samenvoeging in 1946 en het als gevolg hiervan ontstaan van de werf Oost (nieuwbouw) en de werf West (reparatie) waren ook bij de NDSM soortgelijke onderlinge cultuurverschillen waarneembaar. Veel werknemers wilden vanwege deze “oost-west verhoudingen” bij voorkeur niet naar een andere werf dan de hun zo vertrouwde stek. Deze sentimenten geven aan hoe verknocht men was aan de werkplek. De huidige gebruikers maken zich daar niet druk om en hebben in de regel totaal geen weet van wat daar op technische, maatschappelijk en sociaal gebied heeft plaatsgevonden. Als deze website tot dit besef kan bijdragen is de stapelloop geslaagd. Mijn advies is: kom over de brug en betreedt de werf.
.
.

.
Ik beoog een historische reconstructie van deze bedrijven maar de inhoud van deze website zal,  dat realiseer ik me terdege, nooit volledig zijn. Het aantal beroepen, vakrichtingen, afdelingen en technieken zijn, door de tijd genomen, voor één persoon te groot in verscheidenheid en te ingewikkeld om te kunnen uitleggen. Mijn streven is om de NSM, NDM en NDSM weer een gezicht te geven en om dit te bereiken zal ik dus altijd behoefte hebben aan informatie, correcties en aanvullingen in welke vorm dan ook. En dat is aan u. Hopelijk komt het eens tot een echt museum op het voormalige NSDM terrein. Geen NDSM museum maar een nationaal Nautisch-Industrieel museum waar u, komende generaties  en zeker Amsterdam Noord recht op hebben.
.

Advertentie schildersbedrijf Wits uit 1967
.

Naast de drie genoemde bedrijven waren er in “Noord”, meer actief in de nautische-industrie zoals de ADM, Verschure, Ceuvel-Volharding, Oranjewerf, Bernhard en de Vries Lentsch alsmede tal van nevenindustrieën zoals de Kromhout en Stork en niet te vergeten toeleveringsbedrijven waaronder AGA en Draka en onderaannemers als Wits, Groenpol, Cleton, aannemersbedrijf Wed. H.Kok en A.K. Meij. Het is volgens mij niet overdreven te stellen dat het huidige Amsterdam Noord het ontstaan en voortbestaan dankt aan al die bedrijven en werknemers die hieraan hebben bijgedragen. Aan hen draag ik deze website dan ook op: de arbeiders van weleer, werkzaam in die dynamische en vrijwel geheel verloren gegane bedrijfstak. Met een voorgoed veranderde horizon, een veranderde samenleving en verloren gegane scheepsbouwkennis als gevolg van de teloorgang. Ik kan de tijd niet terugdraaien maar hoop dat dit bezoek een “sentimental journey” zal zijn. Henk Klopper op onderstaande foto, was één van de markante personen op de werf. De man ook met de meeste dienstjaren, ruim 50 jaar, bij de NSM en aansluitend bij de NDSM, en hij heet u hier welkom op de werf.
.

.
.

Tip: Het bovenstaande keuzemenu zal, indien u daar met de muis naartoe gaat, in sommige gevallen een uitrolmenu tonen. Wanneer u niet een van deze submenu’s maar de keuzeknop zelf aanklikt zal daar in de regel ook nog informatie te vinden zijn. Verspreid over deze website kunt u de onderstaande afbeelding tegenkomen. Indien u dan klikt op een filmstrookje zoals hieronder afgebeeld, kunt u filmpjes bekijken die te maken hebben met het betreffende onderwerp. Vaak zijn dit oude privéopnamen, soms ontbreekt het geluid, is de kwaliteit niet altijd optimaal en/of staan er voorafgaande aan of volgende op het te bekijken onderwerp fragmentjes van andere privé opnamen. De filmpjes duren gemiddeld maar een paar minuten. (Het hieronder getoonde filmstrookje fungeert slechts als voorbeeld).
.

NB: Met regelmaat ontvang ik verzoeken voor informatie en/of afbeeldingen uit de collectie. Vanwege de alsmaar toenemende vraag ben ik helaas genoodzaakt hier in het vervolg selectief mee om te gaan. Onder welke voorwaarden dit kan is te lezen bij Contact rechts op de website.

.
.
Op 10 april 2013 is te Amsterdam de Stichting NDSM-Herleeft opgericht. De stichting is ontstaan uit de eerder opgerichte gelijknamige projectgroep. De hoofddoelstellingen zijn het bewaken, bewaren en visualiseren van de rijke scheepsbouw- en reparatiegeschiedenis zoals die ooit in ons land bestaan heeft. De NDSM en beide voorgangers, maar ook de andere Amsterdamse werven vormen hier het begin. Verder de provincie en het land in is het niet veel beter gesteld met het conserveren, archiveren en presenteren van een tak van industrie waarmee Nederland vele decennia lang op de wereldkaart stond. Dat schreeuwt om aandacht. De nautische industrie weer een gezicht geven is waar het primair om gaat.
Om ons doel te bereiken zoekt de Stichting NDSM-Herleeft “vrienden”. Indien u als particulier of bedrijf/instantie uitgebreidere informatie wenst gelieve contact op te nemen via de contactgegevens op deze website of via: vriend@ndsm-herleeft.nlU
ontvangt dan de brochure.
Voor meer informatie kunt u ook een bezoek brengen aan de Stichting beheer NDSM werf Oost aan de tt Neveritaweg 61 te Amsterdam of middels Postbus 37181, 1030AD Amsterdam. Ook bereikbaar onder nummer 020-4931070. Meld u aan als Vriend van de Stichting NDSM-Herleeft!

.

Veertien maanden na het publiceren is deze website op 15 juni 2012 door de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag gearchiveerd.